افزایش ده برابری سرطان کودکان، نبود حتی یک روز هوای پاک در تقویم سال ۱۴۰۳ در اهواز و ادامه این شرایط با گذشت بیش از پنج ماه از سال، بدهی‌های سنگین دانشگاه علوم پزشکی و مقاومت صنایع در پرداخت حق آلایندگی؛ هشدارهای مدیران و ضرورت مشارکت بی‌چون و چرای صنایع آلاینده

خوزستان، استانی که با سهم ۱۴.۸ درصدی در تولید ناخالص داخلی (GDP) کشور، باید نماد توسعه و آبادانی باشد، این روزها گرفتار بحرانی است که سلامت و زندگی میلیون‌ها نفر را تهدید می‌کند. تالاب هورالعظیم، یکی از ذخایر مهم آبی کشور، به دلیل پروژه‌های نفتی و سدسازی بیش از ۶۰ درصد مساحت خود را از دست داده است. افزایش کانون‌های گردوغبار، نفس مردم استان را به شماره انداخته است. همچنین سوزاندن هور در کشور عراق به دلایل سیاسی و نظامی، به شدت به آلودگی خوزستان دامن زده است.

عوامل اصلی آلودگی هوای خوزستان شامل سوزاندن گازهای همراه نفت، فعالیت‌های صنعتی، تردد خودروهای سنگین و افزایش گردوغبار است. صنایع نفت، پتروشیمی، پالایشگاه، کربن، نیشکر، لوله‌سازی و زنجیره فولاد هرکدام به تنهایی می‌توانند منشا آلودگی یک شهر یا حتی استان باشند. این صنایع نه تنها منابع حیاتی آب، برق و گاز را مصرف می‌کنند بلکه به واسطه تولید و پسماندهایشان محیط زیست را دچار آسیب‌های جدی کرده‌اند. با وجود سهم ۱۴.۸ درصدی تولید ناخالص ملی، این صنایع سهمی جز آلایندگی، بیماری و فشار بر سلامت مردم خوزستان پرداخت نمی‌کنند.

دکتر بوستانی، رئیس دانشگاه علوم پزشکی جندی‌شاپور اهواز، وضعیت مالی دانشگاه را بحرانی توصیف می‌کند و می‌گوید: «صنایع خوزستان موظف هستند سالانه حدود ۱۳۰۰ میلیارد تومان حق آلایندگی پرداخت کنند، اما تاکنون تنها ۲۵۰ میلیارد تومان از این مبلغ وصول شده و بسیاری از صنایع حاضر به پرداخت سهم خود نیستند. این موضوع باعث شده دانشگاه علوم پزشکی نتواند هزینه‌های لازم برای درمان و پیشگیری را تأمین کند.» وی همچنین به بدهی بیش از ۱۸ هزار میلیارد تومانی دانشگاه اشاره می‌کند که با این رقم، دانشگاه علوم پزشکی جندی‌شاپور اهواز بزرگ‌ترین ابربدهکار دانشگاهی کشور است. این تضاد غیرقابل باور است. اگر صنایع تکلیف‌شان در پرداخت سهم خود به دانشگاه را طفره نمی‌رفتند، انتظار می‌رفت نه تنها بدهی وجود نداشت، بلکه تراز درآمد و دارایی دانشگاه همواره مثبت می‌بود و در نتیجه بسیاری از طرح‌هایی که به دلیل عدم پرداخت بودجه نیمه‌کاره رها نشده و مجهزترین و به‌روزترین بیمارستان‌ها در خوزستان فعال می‌بودند. این مهم حتی به توسعه توریست‌درمانی با توجه به مرزی بودن استان کمک شایانی می‌کرد، از مهاجرت پزشکان متخصص و کادر درمان جلوگیری می‌کرد و چه بسا به حضور پزشکان سایر استان‌ها منتهی می‌شد.

وضعیت بیمارستان‌ها نیز بحرانی است؛ هشت شهر خوزستان هنوز هیچ بیمارستانی ندارند و بیمارستان‌های دولتی موجود به دلیل فرسودگی و کمبود امکانات توان پذیرش بیماران را ندارند. بیمارستان گلستان، که بیش از ۱۸ سال از شروع ساخت آن می‌گذرد، هنوز به دلیل تخصیص بودجه قطره‌چکانی در مرحله فنداسیون باقی مانده است.

دکتر معزی، معاون دانشگاه علوم پزشکی جندی‌شاپور اهواز، هشدار می‌دهد که آمار کودکان سرطانی در استان طی ده سال گذشته از ۹۰۰ نفر به ۹ هزار کودک در سال جاری افزایش یافته است؛ رشدی ده برابری که همچنان ادامه دارد و بسیار نگران‌کننده است. افزون بر این، این آلودگی‌ها باعث افزایش بیماری‌های تنفسی، پوستی و سایر مشکلات بهداشتی شده و هزینه‌های هنگفتی بر خانواده‌ها و سیستم درمانی استان تحمیل می‌کند.

دکتر بوستانی در بخش دیگری از سخنان خود تاکید می‌کند: «تعریف بهداشت عمومی فراتر از درمان بیماری‌هاست؛ این مقوله شامل پیشگیری و حفظ سلامت محیط زیست است و بدون تولید پایدار، سلامت جامعه به خطر می‌افتد.»

در حالی که خوزستان در رکورد نداشتن حتی یک روز هوای پاک در اهواز و بسیاری از شهرهای دیگر استان گرفتار است، پیامدهای این بحران موجب کوچ اجباری بسیاری از ساکنان به مناطق امن‌تر شده است. این مهاجرت، علاوه بر تحمیل هزینه‌های اجتماعی و روانی، حیات اقتصادی و فرهنگی استان را تهدید می‌کند.

نتیجه‌گیری:

بحران زیست‌محیطی و سلامت در خوزستان نتیجه مستقیم نادیده گرفتن مسئولیت‌های اجتماعی و زیست‌محیطی صنایع آلاینده است که با وجود سهم قابل توجه در تولید ناخالص ملی، سهمی در تأمین سلامت و پیشگیری ندارند. بدهی‌های سنگین دانشگاه علوم پزشکی و ضعف در ساخت و تجهیز زیرساخت‌های درمانی، اوضاع را وخیم‌تر کرده است.

برای عبور از این بحران، ضرورت دارد کارگروهی تخصصی، بی‌طرف و متشکل از نمایندگان حوزه سلامت، محیط زیست و صنعت تشکیل شود تا شرایط گذشته، حال و آینده بررسی شده و تصمیمات مؤثر و اجرایی اتخاذ گردد. یکی از گام‌های ضروری توقف توسعه صنایع آلاینده و بازنگری در تعریف این صنایع برای ادامه فعالیت است.

همچنین، پیشنهاد کلیدی دکتر بوستانی در تخصیص درصدی از حق آلایندگی به دانشگاه علوم پزشکی جندی‌شاپور به عنوان متولی مستقیم سلامت و درمان استان باید به فوریت عملی شود تا بودجه لازم برای پیشگیری، درمان و تجهیز بیمارستان‌ها تامین گردد و بار سنگین بیماری و کوچ اجباری کاهش یابد.
ابراهیم متین‌سیرت